VERGİ DENETİMİ (10.07.2011 Tarihinden Sonra)

-Birleşmeden sonra vergi denetim yapısı nasıl oldu?

-Yeni yapı başarılı olmuş mudur ?

-Vergi denetim gücü arttı mı?

-Yeni yapıda eksiklikler nelerdir?

-Hangi uygulamalar değiştirilmelidir?

-Eski zihniyet ve kast sistemi yok edildi mi?

-Reform devam etmeli mi?

-Reformun başarısını engellemeye çalışanlar var mı?

Cevapları aşağıdadır...

Giriş

10.07.2011 tarih ve 27990 no'lu Resmi Gazete'de yayımlanarak yürürlüğe giren 646 sayılı Kanun Hükmünde Kararname ile Maliye Bakanlığı'nda mevcut dört vergi denetim birimi olan vergi denetmenleri, maliye müfettişleri, hesap uzmanları ve gelirler kontrolörleri "Vergi Müfettişi" unvanıyla Vergi Denetim Kurulu çatısı altında birleştirilmiştir.

Peki, birleşmeden sonra vergi denetim yapısı nasıl oldu?

Yeni yapılandırma; öncelikle Maliye Bakanlığı'nda var olan, esas manada reformları  engelleyen, toplam kalite yönetimini imkansız kılan, birkaç imtiyazlı grubun oluşturduğu bürokratik oligarşiyi  kırmak  için önemli bir adım olmuştur. Diğer taraftan; denetimin performansını düşüren, etkinliğini azaltan,  plan ve koordinasyonsuzluğa yol açan, dört vergi denetim birimi arasındaki çekişmelere, kavgalara son vermiştir. Bu yapılanma, ekonomide kayıt dışılıkla etkin mücadele, vergi sisteminde etkinlik, vergide adaletin sağlanabilmesi, vergide istikrar ve öngörülebilirlik için her yönüyle önemli bir reform olmuştur. Ayrıca; vergi denetiminin mükellef odaklı ve kaliteli hizmet sunma anlayışıyla yapılmasını  daha da güçlendirmiştir. Vergi denetiminin organizasyonu, koordinasyonu ve bilgi paylaşımı sağlıklı bir şekilde yapılmaya başlanmıştır. Bu yönleriyle; 646 sayılı KHK tüm kamuoyunca olumlu karşılanmış olup, desteklenmiştir.

Yeni yapı başarılı olmuş mudur ?

Yeni yapılandırmanın ardından vergi denetiminde cumhuriyet tarihimizin en başarılı performansı yakalanmıştır. Bugün itibariyle Vergi Denetim Kurulu Başkanlığı, teşkilatlanma çalışmalarını tamamlamış bulunmaktadır. Kurul, kanunlarla kendisine verilen vergi incelemesi, kayıt dışılık ve yolsuzluklarla mücadele, teftiş ve soruşturma gibi gerek kamu harcamalarının finansmanı ve kamu harcamaları gerekse de vatandaşlık ve mükellef haklarını yakından ilgilendiren çok önemli görevleri Vergi Müfettişleri aracılığıyla ifa etmektedir.

Vergi denetim gücü arttı mı?

Vergi Denetim Kurulu Başkanlığı; 3 adet Büyük Ölçekli Mükellefler Grup Başkanlığı, 2 adet Organize Vergi Kaçakçılığı ile Mücadele Grup Başkanlığı, 2 adet Örtülü sermaye-Transfer Fiyatlandırması-Yurtdışı Kazançlar Grup Başkanlığı, 37 adet Küçük ve Orta Ölçekli Mükellefler Grup Başkanlığı ile ülkemizin her yerinde etkin vergi denetimine başlamıştır. Ayrıca, Ankara Eğitim Grup Başkanlığı bulunmaktadır.

Başkanlık, her türlü bilgi, veri ve istatistiği toplamak suretiyle oluşturulan VDK-RAS üzerinden mükelleflerin faaliyetlerini gruplar ve sektörler itibarıyla analiz etmekte, mukayeseler  yapmakta ve bu suretle risk alanlarını tespit etmektedir.

Görevlerin hukuka uygun, süratli ve yüksek kaliteli olarak yerine getirilebilmesi amacıyla denetim kapasitesi artırılmaktadır. Hali hazırda 225 Vergi Başmüfettişi, 2908 Vergi Müfettişi, 5177 Vergi Müfettiş Yardımcısı olmak üzere toplam 8310 müfettiş görev yapmaktadır.

Yeni yapıda eksiklikler var mı?

Evet, vardır. Tek çatı altında tek bir kimlik oluşturulması sürecinde, ilk etapta bir takım eksikliklerin varlığı görülememiştir. Bu itibarla, reformun başarısını kalıcı kılmak, geliştirmek, istenen amaca ulaşmak için aşağıda yer alan önerilerin dikkate alınması gerekmektedir. Öncelikle;

1-Vergi müfettiş yardımcılığına giriş sınav sistemi değiştirilmelidir. 

(Giriş sınavındaki başarı sırasına göre en başarılı % 5'inin B,C,Ç grup başkanlıklarında görevlendirilip, diğerlerinin ise A grup başkanlıklarında görevlendirilmesi uygulamasının kaldırılmalıdır. Müfettişler arasında ayrımcılığa yol açan bu sistem terk edilmelidir.)

2-A,B,C,Ç ayrımı yerine, yeni uzmanlaşma modeline geçilmelidir.

 (Sistemin asıl amacı uzmanlaşmadır. Ayrımcılığa ve verimsizliğe yol açan bu model yerine, daha etkin vergi denetimi sağlayacak yeni uzmanlaşma modeline geçilmelidir.)

3-Vergi Müfettişleri, objektif esaslar / kriterler gözetilerek belirlenecek sayıda (Tek Tip) grup başkanlıklarında çalıştırılmalıdır.

(Bürokrasiyi artıran ve vergi denetiminin performansını engelleyen bu sistemden vazgeçilmelidir. Vergi Müfettişleri, denetimden beklenen verimlilik ve gereklilikler dikkate alınarak, ülkemizin gerekli görülen yerlerinde belirlenecek sayıda tek tip grup başkanlıklarında çalıştırılmalıdır. Kurulacak olan grup başkanlıklarında, tüm uzmanlık alanları bulunmalıdır.)

4- Çıkarılan yönetmelikler gözden geçirilmelidir.

(Yönetmeliklerde var olan ayrımlar kaldırılmalıdır. Özellikle, yer değiştirme yönetmeliği “Rotasyon uygulaması”  tüm yönleriyle yeniden ele alınmalıdır. Vergi Müfettişleri arasındaki ayrım kaldırılmalıdır. Vergi Müfettişlerinin tamamı için rotasyon ya vardır ya da yoktur. Sadece (A) Grubunda  görev yapan vergi müfettişlerinin rotasyona tabi olup, diğer gruptakilerin rotasyona tabi olmaması haksız uygulama olup, doğru değildir. Ayrıca; rotasyon uygulamalarında, günümüzde gelişmiş elektronik ortam, teknoloji, gelişmiş alt yapı, bilgiye hızlı erişim gibi hususlar  dikkate alınarak, turne ağırlıklı sistemler geliştirilmelidir. Yine; çalışanların özel durumları dikkate alınmalıdır. Örneğin; eş durumu ve sağlık özrünün yanı sıra bakmakla yükümlü olunan kişilerin durumları da dikkate alınmalıdır.)

5- Yetki ve Yeterlik sınav sistemi değiştirilmelidir.

(Hangi düzenleme yapılırsa yapılsın, insanı merkeze oturtmayan bir düzenleme, istenilen ölçüde başarı getirmez. İnsan kaynağı vazgeçilmez en önemli kaynaktır. Yetki ve yeterlikte amaç, kişiye eksikliğini göstermek ve bu eksikliği ikmal etmesine fırsat vermek olmalıdır. Sınavlarda başarısız olanların, gireceği ikinci sınavda sadece başarısız olduğu oturumdan (derslerden) sınava girmelidir. Ayrıca, sınavlarda ortalamayı tutturamayanlara da, ortalamayı yükseltme imkanı veren bir düzenleme yapılması uygun olacaktır.)

6-Vergi Başmüfettişliği meselesinde haksızlığa son verilmelidir.

(646 Sayılı Kanun Hükmünde Kararnamede yer alan ve Vergi Denetim Kurulu Yönetmeliğinin 36. maddesine göre; yardımcılık dönemi dahil Vergi Müfettişi olarak en az on yıl çalışan, yeterlik sonrası dönemde en az üç yıl performans değerlendirmesine tabi tutulan ve yapılan performans değerlendirmelerinde başarılı olanların, Vergi Başmüfettişi kadrolarına atanmaları gerekmektedir. Buna karşılık; 1999 dönemi öncesi vergi müfettişleri, ayrıma tabi tutularak hak ettikleri başmüfettişlik kadrosu ellerinden alınmak istenmektedir. Haksız ve doğru olmayan ve de yasaya aykırı yakışıksız bu işlemden dönülmelidir.)

7-Bazı uygulamalar değiştirilmelidir.

a-Geçici kıdem numaralarının kullanılması kaldırılmalıdır.

VDK kurulduğunda oluşturulan kıdem numaraları halen kullanılmaya devam etmektedir. Geçici kıdem numaraları kuruluş aşamasında  oluşturulurken, eski kapatılan merkezi denetim elemanlarını gözetir şekilde oluşturulmuştur. Tepki görmemesi için, geçici kıdem numaralı şeklinde lanse edilmiştir. Kuruluşu altı yılı geçmiş olan vergi müfettişliğinin artık bu kıdem numaraları ile gidemez. Vergi müfettişlerinin mesleğe başladığı tarih esas alınarak, olması gerektiği gibi kıdem numaralarına kavuşmaları sağlanmalıdır. Kıdem numaralarının verilmemesi reformun özüne aykırı olup,  iyi niyetli  bir davranış değildir.

b-B,C,Ç yer değiştirme yönetmeliğinin çıkarılması gerekmektedir.

Yukarıda belirtildiği üzere;  vergi müfettişlerinin tamamı için rotasyon ya vardır ya da yoktur. VDK ‘nın kuruluşunun hemen akabinde A grubunda  görev yapan vergi müfettişleri için yer değiştirme yönetmeliği çıkarılmış olup; B, C, Ç grubunda görev yapan vergi müfettişleri için, kuruluştan itibaren altı yıl geçmesine karşın, hala bir yönetmelik çıkarılmamıştır. Vergi müfettişleri arasındaki bu ayrımcılık/farklılığın bir an önce giderilmesi gerekmektedir. 

c-Kurul başkan yardımcısı atamalarında gruplarda görev yapan vergi müfettiş sayıları dikkate alınmalıdır.

Gruplarda görev yapan vergi müfettişi sayılarına bakıldığında, büyük bir çoğunluğun A grubunda görev yaptığı görülmektedir. Dolayısıyla, iş yoğunluğu, iş akışı, yer sorunu, görev sırasında karşılaşılan sorunlar, iletişim, vergi müfettiş yardımcılarının eğitimi ve yetiştirilmesinde karşılaşılan sorunlar gibi bir çok meselenin daha hızlı çözüme kavuşturulması için bu gruptan atanmış  daha çok başkan yardımcısına ihtiyaç vardır. Hali hazırda bir başkan yardımcısı vardır. Bu sayı gruplarda görev yapan vergi müfettişi sayıları dikkate alınarak artırılmalıdır.

d-Kıdemler arası ilişkilere özellikle dikkat edilmelidir.

Reformun esası tek denetim birimi olup, vergi müfettişliği kimliği tektir. Bunun aksi her uygulama, art niyet göstergesi olarak kabul edilir. Farklı gruplarda görev yapmak uzmanlaşma ile ilgili bir durumdur. Bir grubun bir diğer gruba üstünlüğü veya kıdem üstünlüğü yoktur. Dolayısıyla, özellikle genç müfettişlere bu husus öğretilmelidir.  Ancak, pratikte bunun tersi uygulama ve söylemlere yönelim olduğu gözlemlenmektedir. Böylece, yolun başında genç vergi müfettişleri arasına nifak ve ayrımcılık  sokulmaya çalışılmaktadır. Turne çalışmaları ile araştırma ve soruşturma görevlendirmelerinde kıdem dikkate alınmalıdır.

-Reform devam etmeli mi?

Evet, reforma devam edilmelidir. Yapılması gereken, reformun yapılış gayesine uygun  olarak,  iyileştirilmesi gereken alanların tespit edilerek, reforma devam edilmesidir. Yapılacak düzenlemeler de esas amaç geriye gidiş değil, daima ileriye gidiş olmalıdır. Sistemde aksayan yönlerin düzeltilmesi, sorun yaratan alanların ortadan kaldırılması, başarının devamı  ve daha etkin vergi denetimi açısından son derece önemlidir.

-Eski zihniyet ve kast sistemi yok edildi mi?

Hayır, tam manasıyla eski zihniyet ve kast sistemi yok edilememiştir. Zira; bürokraside gerekli değişiklikler yeterince yapılamamıştır. İlk fırsatta eski sisteme veya benzeri bir yapıya dönüş için fırsat ve zemin kollayan önemli sayıda kişi halen önemli görevlerde bulunmaktadır. Reformun özüne ve yapmak istediği değişikliğe aykırı olarak, uygulamalarla vergi müfettişi kimliği bölünmek, farklılaştırmak, ayrıştırılmak isteniyorsa, bunun aksini düşünmek mümkün değildir. Bir suni kast sistemi oluşturulmak istendiği yukarıda yer alan düzeltilmesi gereken uygulamalardan rahatlıkla çıkarılabilmektedir.

-Reformun başarısını engellemeye çalışanlar var mı?

Evet, reformun başarısını engellemeye çalışanlar vardır. 646 Sayılı KHK ile getirilen düzeni istemeyen, önemini anlamayan, uygulamada isteksiz olan, sistemin oturmasını engelleyen, reforma adapte olamayan, gelişmesini sağlayacak yeni öneriler getiremeyen, vizyonu olmayan, ileriyi göremeyen, sistemin içinde ağır kalan bürokrasi halen mevcuttur. Dolayısıyla; dönüşümün hızını artırmak için, gerekli tedbirlerin alınması gerekmektedir. Hiç kimse vazgeçilmez  değildir. Lüzumu halinde, bazı makamlara bakanlık personeli haricinde atamalarda yapılabilmelidir. Bu konuya sonraki yazılarımızda ayrıca değinilecektir.

VERGİ MÜFETTİŞLERİ VAKFI

NOT: Konularla ilgili görüş ve önerilerinizi gönderebilirsiniz.

bilgi@vmv.org.tr